Ngăn chặn hoạt động mua bán sổ bảo hiểm xã hội

Bịt kẽ hở “ủy quyền”

Thời gian qua, tại thành phố Hồ Chí Minh và một số địa phương như Bình Dương, Đồng Nai phổ biến tình trạng cầm cố sổ bảo hiểm xã hội dưới hình thức ủy quyền, sau đó đề nghị giải quyết bảo hiểm xã hội một lần. Do đó, cơ quan chức năng ở các địa phương đã kiến nghị cần phải có biện pháp quản lý và giám sát chặt chẽ.

Trong hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), Chính phủ đã đề xuất bổ sung điều khoản nghiêm cấm hành vi mua bán sổ bảo hiểm xã hội dưới mọi hình thức.

Là địa phương “nóng” về tình trạng mua - bán sổ bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm xã hội thành phố Hồ Chí Minh cho biết, tình trạng mua bán sổ bảo hiểm xã hội dưới hình thức ủy quyền vẫn xảy ra; một số trường hợp sử dụng cách thức tinh vi như: Một số đối tượng mua sổ bảo hiểm xã hội, rồi sử dụng chứng minh thư nhân dân của người lao động mở nhiều tài khoản ngân hàng. Sau đó, các đối tượng này lợi dụng thời gian giãn cách xã hội để nộp hồ sơ hưởng bảo hiểm xã hội một lần qua Bưu điện tại thành phố Hồ Chí Minh nhằm trục lợi.

Theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội 2014, sổ bảo hiểm xã hội là một loại giấy tờ ghi nhận quá trình tham gia bảo hiểm xã hội của người lao động, làm cơ sở để giải quyết các chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định. Luật Bảo hiểm xã hội và các văn bản hướng dẫn cũng quy định rõ, sổ bảo hiểm xã hội chỉ có giá trị khi người lao động đến cơ quan Bảo hiểm xã hội xác định đúng nhân thân, đúng cơ sở dữ liệu tham gia bảo hiểm xã hội thì mới được giải quyết các chế độ. Đồng thời, theo Bộ luật Dân sự 2015, sổ bảo hiểm xã hội không phải một loại tài sản nên không có giá trị mua bán, cầm cố, trao đổi hay thế chấp, nên giao dịch dân sự liên quan đến việc mua bán, cầm cố loại giấy tờ này là không hợp pháp.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy “bên mua” và “bên bán” sổ bảo hiểm xã hội thường không trực tiếp xác lập giao dịch mua bán hay cầm cố sổ bảo hiểm xã hội, mà lập hợp đồng ủy quyền rút bảo hiểm xã hội một lần. Theo đó, người chủ sở hữu sổ bảo hiểm xã hội sẽ lập văn bản ủy quyền cho người khác làm thủ tục hưởng bảo hiểm xã hội một lần - coi như đã bán cho người mua và nhận về một khoản tiền nhất định.

Khoản 6 Điều 18 Luật Bảo hiểm xã hội quy định “Người lao động có quyền ủy quyền cho người khác nhận lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội”, nên các bên đã lợi dụng điều này để thực hiện việc mua bán, cầm cố sổ bảo hiểm xã hội. Khi tiếp nhận hồ sơ, cơ quan Bảo hiểm xã hội căn cứ trên giấy tờ và rất khó để xác định trường hợp nào là ủy quyền thật và trường hợp nào là ủy quyền trá hình. Chính vì lợi dụng kẽ hở trong ủy quyền, nên việc mua bán sổ bảo hiểm xã hội vẫn ngang nhiên tồn tại.

Dưới góc độ pháp luật, hiện nay chưa có quy định một người có thể nhận bao nhiêu ủy quyền, cũng như thời gian ủy quyền kéo dài bao lâu. Chính vì vậy, tại một số địa phương có tình trạng một người nhận ủy quyền của hàng chục, hàng trăm người lao động để nhận bảo hiểm xã hội một lần - thực chất là hoạt động mua bán sổ bảo hiểm xã hội ở hình thức núp bóng ủy quyền. Trong trường hợp một người nhận ủy quyền từ nhiều người và nộp cho một cơ quan Bảo hiểm xã hội, cán bộ Bảo hiểm xã hội có thể phát hiện dấu hiệu bất thường, từ đó xác minh và yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm. Song, các đầu nậu thu gom sổ bảo hiểm xã hội thường chia nhỏ việc nộp hồ sơ hưởng bảo hiểm xã hội một lần ở nhiều cơ quan Bảo hiểm xã hội khác nhau, nên cơ quan Bảo hiểm xã hội rất khó phát hiện.

Dự kiến thời gian tới, các ngành chức năng sẽ đề xuất quy định cụ thể trường hợp nào được phép ủy quyền hưởng, chứ không đại trà như hiện nay. Để tránh hình thức núp bóng ủy quyền, các chuyên gia kiến nghị, cần tránh tình trạng một người được ủy quyền nhận thay (nhận bảo hiểm xã hội một lần) nhiều lần; cần quy định cụ thể số lần được ủy quyền và rút ngắn thời hạn ủy quyền tối đa là 3 tháng đối với trường hợp ủy quyền nhận thay trợ cấp bảo hiểm xã hội một lần.

Nghiêm cấm dưới mọi hình thức

Trong Báo cáo của Chính phủ gửi Quốc hội nêu rõ: Theo quy định tại Khoản 6 Điều 18 Luật Bảo hiểm xã hội, thì người lao động có quyền “Ủy quyền cho người khác nhận lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội”. Quy định này nhằm tạo thuận lợi cho người lao động tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội và hoàn toàn phù hợp với các quy định của pháp luật về quyền công dân. Tuy nhiên, xuất phát từ việc nhận thức của người lao động còn chưa đầy đủ, các đối tượng xấu đã lợi dụng quy định trên để tiếp cận, dụ dỗ, lôi kéo người lao động thực hiện việc mua bán sổ bảo hiểm xã hội của người lao động với giá rẻ kèm theo giấy ủy quyền nhận trợ cấp bảo hiểm xã hội để sau đó làm thủ tục thanh toán với cơ quan Bảo hiểm xã hội và hưởng chênh lệch.

Trước thực trạng nêu trên, Chính phủ đã có ý kiến chỉ đạo: “Giao các Bộ, cơ quan: Công an, Lao động - Thương binh và Xã hội, Thông tin và Truyền thông, Bảo hiểm xã hội Việt Nam và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương kịp thời cảnh báo, xử lý nghiêm các hành vi mua gom sổ bảo hiểm xã hội, siết chặt quy trình chi trả để ngăn chặn các đối tượng trục lợi” (văn bản số 2858/VPCP-NC ngày 12/4 /2020 của Văn phòng Chính phủ). Sau khi có chỉ đạo quyết liệt của Chính 31 phủ, sự vào cuộc của các bộ, ngành, địa phương tình trạng thu mua sổ bảo hiểm xã hội đã từng bước được khắc phục.

Hiện nay, Chính phủ đã giao Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các bộ, ngành địa phương xây dựng trình Chính phủ, Quốc hội hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), trong đó đề xuất nhiều giải pháp nhằm hạn chế hưởng bảo hiểm xã hội một lần, tăng tính hấp dẫn, thu hút người lao động tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu như.

Cụ thể: Giảm thời gian tham gia bảo hiểm xã hội tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm; bổ sung các quyền lợi, nhất là các quyền lợi ngắn hạn để gia tăng sự hấp dẫn tạo động lực cho người lao động tham gia bảo hiểm xã hội; tăng cường sự liên kết, hỗ trợ giữa các chính sách bảo hiểm xã hội cũng như tính linh hoạt của các chính sách nhằm đạt được mục tiêu thu hút và tạo động lực để người lao động tham gia bảo hiểm xã hội; củng cố niềm tin, tăng mức độ hài lòng của người tham gia vào hệ thống bảo hiểm xã hội thông qua đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin, đơn giản hóa các quy trình, thủ tục đăng ký, đóng, hưởng bảo hiểm xã hội, nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ bảo hiểm xã hội theo hướng thân thiện, công khai, minh bạch, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Ngoài ra, để ngăn chặn và xử lý hành vi thu mua sổ bảo hiểm xã hội, trong hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) còn đề xuất bổ sung hành vi bị nghiêm cấm đối với hành vi mua bán sổ bảo hiểm xã hội dưới mọi hình thức. Khi được thông qua, đây được xem là một trong những cơ sở pháp lý quan trọng để ngăn chặn việc mua - bán, cầm cố sổ bảo hiểm xã hội, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi lâu dài của người lao động và chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước./.