Sâm Lai Châu: Khi sản vật núi rừng bước vào chuỗi giá trị

Giữ hồn đại ngàn, gây dựng giá trị từ gốc rễ

Lai Châu là vùng đất biên giới phía Tây Bắc của Tổ quốc, được thiên nhiên ban tặng khí hậu mát mẻ, địa hình lý tưởng với núi cao, sông suối và những cánh rừng già xanh thẳm. Nơi đây là cái nôi của nhiều loại cây dược liệu quý, trong đó sâm Lai Châu là một báu vật hiếm có, đã được đưa vào Danh lục Đỏ cây thuốc Việt Nam, thuộc nhóm đối tượng ưu tiên bảo tồn và phát triển.

Nhận diện rõ tiềm năng và giá trị ấy, Hợp tác xã nông nghiệp bản địa Thu Ka đã tập trung nhân giống, bảo tồn và phát triển sâm Lai Châu theo hướng sản xuất tự nhiên, hữu cơ, không sử dụng chất kích thích, không can thiệp hóa học. Các vườn sâm được đặt ở độ cao trên 1.400m so với mực nước biển, dưới những tán rừng cổ thụ ở xã Lản Nhì Thàng (huyện Phong Thổ), hấp thu đầy đủ dưỡng chất đất trời. Gần 5.000 cây sâm từ 1 đến 8 tuổi là kết quả của sự kiên định và tâm huyết mà hợp tác xã dành cho loại dược liệu quý này.

Chị Tăng Thị Phương Thanh, Giám đốc hợp tác xã, cho biết, để có được những cây sâm chất lượng, yếu tố quyết định là vùng trồng. Đó phải là nơi đất có nhiều mùn, không ngập úng, khí hậu mát lạnh quanh năm, phù hợp với giống sâm thuần chủng từ rừng. Cây được trồng theo phương pháp hữu cơ hoàn toàn nên cho ra những củ không phân nhánh, lá mỏng, thân ngắn, giữ trọn tinh chất MR2, một hợp chất quý có tác dụng điều hòa đường huyết, chống trầm cảm, tiềm năng hỗ trợ điều trị ung thư.

Chị Tăng Thị Phương Thanh, Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp bản địa Thu Ka hướng dẫn người dân cách chăm sóc sâm Lai Châu. Ảnh: Thanh Hoa

Không chỉ dừng lại ở sâm, hợp tác xã còn phát triển các sản phẩm từ hà thủ ô, tinh dầu sả, tinh bột nghệ. Mỗi sản phẩm đều mang hình hài của núi rừng, giữ nguyên bản tính tự nhiên, không chất bảo quản, không tạo màu. Các dòng sản phẩm như sâm lát khô, sâm bột, sâm ngâm mật ong, rượu sâm, cao hà thủ ô, tinh dầu sả đều được chế biến thủ công, bảo đảm chất lượng và an toàn.

Đưa thương hiệu bản địa lên bản đồ số

Từ những nương rẫy xa xôi, Hợp tác xã nông nghiệp bản địa Thu Ka đã từng bước khẳng định vị thế trên thị trường. Mỗi năm cung ứng từ 20 đến 50kg sâm, hàng trăm lít tinh dầu sả, hàng trăm ký hà thủ ô, tinh bột nghệ, hợp tác xã không chỉ mở đường tiêu thụ sản phẩm mà còn truyền đi thông điệp mạnh mẽ về phát triển nông nghiệp xanh gắn với bảo tồn rừng và nâng cao sinh kế người dân.

Hợp tác xã hiện có 15 thành viên với vốn điều lệ 500 triệu đồng, đồng thời phát triển thành công Công ty cổ phần Thu Ka Gaden, một đơn vị phụ trách thương mại hóa sản phẩm trên sàn TikTok và Shopee. Đây là bước tiến chiến lược, đưa sản phẩm bản địa hòa vào dòng chảy thương mại điện tử, mở rộng thị trường mà không phụ thuộc vào địa lý.

Không dừng lại ở đó, hợp tác xã còn chia sẻ kỹ thuật nhân giống và phát triển sâm với các tập đoàn lớn, tạo ra mạng lưới liên kết rộng khắp, giúp bảo tồn giống quý, lan tỏa giá trị sâm Lai Châu. Hợp tác xã còn tạo công ăn việc làm cho người dân là đồng bào dân tộc thiểu số tại địa phương, tiêu biểu như chị Lù Thị Xanh ở bản Tô Y Phìn. Trước đây chỉ quen với việc cấy lúa, trồng ngô, chăm sóc địa lan, chị Xanh nay đã được tiếp cận với kỹ thuật nhân giống, chăm sóc sâm Lai Châu. Việc làm ổn định tại hợp tác xã giúp chị thay đổi tư duy sản xuất, hiểu hơn về giá trị của rừng và có thu nhập đủ để trang trải sinh hoạt, nuôi con ăn học.

Các đồng chí lãnh đạo tỉnh Lai Châu tham quan gian hàng của Hợp tác xã nông nghiệp bản địa Thu Ka tại Chương trình “Thúc đẩy liên kết vùng trong phát triển thương mại điện tử - Nâng tầm sản phẩm Trung du và miền núi phía Bắc”. Ảnh: Thanh Hoa

Trong sự kiện “Thúc đẩy liên kết vùng trong phát triển thương mại điện tử - Nâng tầm sản phẩm Trung du và miền núi phía Bắc” do UBND tỉnh Lai Châu phối hợp với Bộ Công Thương tổ chức, hợp tác xã đã tham gia gian hàng chính tại quảng trường nhân dân tỉnh, giới thiệu các sản phẩm tiêu biểu và tham gia bán hàng trực tuyến qua phiên Mega Live. Hợp tác xã còn cam kết trích lợi nhuận từ mỗi đơn hàng để ủng hộ chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh.

Hướng tới tương lai, hợp tác xã đặt mục tiêu đầu tư dây chuyền công nghệ hiện đại để chế biến sâu sâm Lai Châu, hà thủ ô, tạo thêm nhiều dòng sản phẩm, nâng cao giá trị kinh tế. Với tinh thần dấn thân, kiên trì và tâm huyết, Hợp tác xã nông nghiệp bản địa Thu Ka đang chứng minh rằng giữa rừng già, vẫn có thể thắp lên ngọn lửa phát triển bền vững, nơi sản phẩm bản địa không chỉ là hàng hóa, mà còn là tinh hoa của đất, của người và của cả một vùng biên cương đầy tiềm năng.

Mục tiêu khai thác 30 tấn sâm/năm

Ông Nguyễn Trọng Lịch, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Tài nguyên Lai Châu cho biết, việc bào tồn và phát triển giống sân quý này không chỉ giúp bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững cho các địa phương trong tỉnh. Sự hỗ trợ từ các chính sách khuyến khích của nhà nước và sự chủ động của người dân sẽ là chìa khóa để đưa sâm Lai Châu trở thành một thương hiệu nông sản đặc trưng vùng cao Tây Bắc.

Cây sâm đã tạo việc làm cho nhiều lao động là đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương. Ảnh: Thanh Hoa

Theo ông Lịch, hiện nay tỉnh Lai Châu đang triển khai xây dựng và ban hành kế hoạch phát triển sâm trên địa bàn. Phấn đấu đến năm 2030 đạt khoảng 3.000ha và đến năm 2045 trồng thêm 7.000ha để đạt được 10.000ha sâm. “Chúng tôi đã chỉ đạo các xã hướng dẫn bà con thực hiện liên kết với các doanh nghiệp để phát triển sâm và hỗ trợ theo chính sách của tỉnh để bà con có thể phát triển theo chuỗi để có thể hướng tới xuất bán và xuất khẩu”, ông nói.

Nghị quyết số 17 năm 2024 của Tỉnh ủy Lai Châu về phát triển sâm Lai Châu giai đoạn 2024 - 2030, định hướng đến năm 2035 đã đặt mục tiêu phấn đấu sản lượng khai thác sâm Lai Châu năm 2030 đạt khoảng 30 tấn/năm. Các sản phẩm sâm được đảm bảo nguồn gốc xuất xứ, đạt tiêu chuẩn GACP-WHO hoặc tương đương. Đến năm 2035, phấn đấu đưa sâm Lai Châu cùng với sâm Việt Nam trở thành ngành hàng mang thương hiệu quốc gia, có giá trị xuất khẩu cao, tiến tới mang thương hiệu quốc tế, tạo nguồn thu quan trọng cho địa phương.

Mục tiêu này đang được các cấp, ngành ở địa phương cụ thể hóa, bởi theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, sâm Lai Châu có nguồn gen đặc biệt quý hiếm, có thành phần Saponin phong phú tương tự như sâm Ngọc Linh, với 52 hoạt chất quý hiếm. Đến nay toàn tỉnh Lai Châu đang bảo tồn khoảng 1.200 cây sâm mẹ ngoài tự nhiên, gây trồng trên 21.000 cây mô hình và đã phát triển trồng được gần 100ha. Ngoài diện tích do trên 200 hộ dân tự thuần hóa cây tự nhiên và nhân rộng, hiện địa phương đã thu hút được gần 30 doanh nghiệp trong và ngoài nước vào đầu tư.