Gỡ 'thẻ vàng' IUU: Chìa khóa và cơ hội nâng tầm thủy sản Việt

Xuất khẩu thủy sản vào EU chưa tương xứng với tiềm năng

Theo số liệu Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thủy sản sang EU đạt 777 triệu USD, tăng 13% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, xuất khẩu tôm đạt 400 triệu USD, tăng 18%, với tôm chân trắng chiếm 80% giá trị, còn tôm giá trị gia tăng chiếm hơn một nửa kim ngạch xuất khẩu. Xuất khẩu cá tra đạt hơn 126 triệu USD, tăng 6%, còn cá ngừ đạt 143.613 USD trong tám tháng đầu năm, tăng 2,7%, nhưng cá ngừ loin đóng hộp giảm tới 45% so với cùng kỳ năm 2024.

Mặc dù EU là thị trường tiêu thụ thủy sản lớn với hơn 450 triệu dân, chiếm tỷ trọng cao trong nhập khẩu toàn cầu, thủy sản Việt Nam mới chiếm khoảng 3% tổng lượng nhập khẩu của EU. Việt Nam đứng thứ 7 trong danh sách các nước xuất khẩu thủy sản vào EU, kém xa các nước như Na Uy hay Ecuador. Điều này cho thấy dư địa tăng trưởng còn rất lớn, nhưng vị thế và uy tín thương hiệu vẫn chưa tương xứng với tiềm lực.

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA) có hiệu lực từ tháng 8/2020 mở ra lợi thế lớn, xóa bỏ nhiều dòng thuế, giúp doanh nghiệp Việt tiếp cận thị trường châu Âu thuận lợi hơn. Nhu cầu của người tiêu dùng EU đang dịch chuyển theo hướng ưu tiên sản phẩm giàu dinh dưỡng, tốt cho sức khỏe và có nguồn gốc bền vững – những yếu tố mà thủy sản Việt hoàn toàn có khả năng đáp ứng nếu tổ chức sản xuất, chế biến và logistics đồng bộ.

Với tiềm lực nuôi trồng lớn, sản lượng cá tra tăng từ 1,11 triệu tấn năm 2015 lên gần 1,8 triệu tấn năm 2024, tôm tăng 55% trong cùng giai đoạn, Việt Nam có cơ sở để mở rộng xuất khẩu vào EU trong dài hạn. Tuy nhiên, rào cản kỹ thuật, yêu cầu truy xuất nguồn gốc nghiêm ngặt vẫn là thách thức mà ngành thủy sản phải vượt qua để gia tăng giá trị và cải thiện vị thế.

Quyết tâm vào cuộc gỡ “thẻ vàng” IUU: Chủ động, nghiêm túc, không chậm trễ

Nguyên Tham tán công sứ, Đại sứ quán Việt Nam tại Italia, PGS.TS Nguyễn Văn Lịch nhận định, mặc dù xuất khẩu thủy sản sang thị trường EU đạt khoảng 1,52 tỷ USD năm 2024, con số này chỉ chiếm 3% tổng nhập khẩu thủy sản của EU. Nguyên nhân chính là “thẻ vàng” IUU (chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định) mà EC áp dụng từ năm 2017. Thẻ vàng không chỉ kéo dài thời gian thông quan, làm tăng chi phí mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường châu Âu.

Ngành thủy sản Việt Nam còn đối mặt với hạn chế về quy mô sản xuất, liên kết chuỗi yếu. Phần lớn hộ nuôi vẫn manh mún, khiến việc kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc trở nên khó khăn. Hệ thống logistics nội địa chưa đồng bộ, chi phí vận chuyển cao, trong khi kênh phân phối tại EU chủ yếu qua trung gian, khiến giá trị gia tăng của doanh nghiệp Việt thấp.

Nhận thức rõ thách thức này, cả hệ thống chính trị đã vào cuộc quyết liệt. Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, tính đến nay đã hoàn thành 23/66 nhiệm vụ theo chỉ đạo của Thủ tướng, 43 nhiệm vụ còn lại đang được triển khai với tiến độ đẩy nhanh. Công tác quản lý tàu cá, giám sát khai thác có chuyển biến rõ rệt: 99,8% tàu cá đã đăng ký và cập nhật cơ sở dữ liệu VNFishbase, số tàu vi phạm vùng biển nước ngoài giảm, các vụ khởi tố vi phạm IUU tăng, minh chứng cho việc thực thi pháp luật ngày càng nghiêm.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, trong thời gian qua, công tác này được thực hiện chủ động, nghiêm túc, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính phủ. Các bộ, ngành và địa phương được yêu cầu duy trì tinh thần quyết liệt, theo dõi sát sao từng ngày, từng giờ cho tới khi đoàn EC sang làm việc.

Về phía Bộ Công Thương chỉ đạo cơ quan, đơn vị trực thuộc thường xuyên tiếp xúc, trao đổi với EC về tình hình chống khai thác IUU của Việt Nam, thông tin kịp thời với Bộ Nông nghiệp và Môi trường để giải quyết các vấn đề liên quan đến chống khai thác IUU theo khuyến nghị của EC.

Tại phiên họp thứ 20 của Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU) diễn ra chiều 4/11 Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ quyết tâm và mục tiêu không thay đổi trong tuyên chiến với khai thác IUU, gỡ thẻ vàng của EC. Đây là việc không thể không làm và không thể kéo dài, phải làm bằng được, vì danh dự của đất nước, của quốc gia, uy tín của Đảng và Nhà nước ta, của nhân dân ta trên trường quốc tế. Đồng thời cũng là vì nghề cá phát triển bền vững, vì lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, vì sự tiến bộ, công bằng, bình đẳng.

Thời gian từ nay đến Đoàn công tác của EC sang làm việc rất ngắn, Thủ tướng yêu cầu phải hành động nhanh nhất, thực chất nhất, không hình thức, né tránh trách nhiệm. Các bộ, ngành, địa phương nghiêm túc thực hiện các nghị quyết, kết luận, công điện, chỉ thị của Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, trong đó Công điện số 198/CĐ-TTg ngày 17/10/2025, Quyết định số 2310/QĐ-TTg ngày 17/10/2025 về kế hoạch hành động tháng cao điểm chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản Việt Nam.

Không chỉ trong nước, ngoại giao cũng được tận dụng tối đa. Trước đó, ngày 27/10, tiếp tục các hoạt động trong khuôn khổ chuyến công tác tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 và các hội nghị cấp cao liên quan tại Malaysia (26-28/10), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có cuộc gặp với Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto.

Tổng thống Prabowo Subianto ghi nhận những nỗ lực của Việt Nam và nhất trí ủng hộ Liên minh châu Âu sớm gỡ “thẻ vàng” IUU. Hai nhà Lãnh đạo nhất trí tăng cường hợp tác trong lĩnh vực nghề cá và triển khai tốt Bản ghi nhớ về hợp tác nghề cá ký năm 2024, hướng tới cùng phát triển ngành thuỷ sản và kinh tế biển bền vững.

Câu chuyện “thẻ vàng” không chỉ là thách thức kỹ thuật mà còn là bài kiểm tra năng lực quản trị ngành và ý chí phát triển bền vững. Khi cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân cùng vào cuộc, coi việc tuân thủ quy định là điều kiện sống còn, “thẻ vàng” sẽ không còn là rào cản, mà trở thành cơ hội cải thiện minh bạch, gia tăng giá trị, nâng tầm vị thế thủy sản Việt.

Thực tế cho thấy, các giải pháp đồng bộ từ quản lý tàu cá, giám sát khai thác, pháp lý đến ngoại giao đang đi đúng hướng, tạo tiền đề để Việt Nam không chỉ gỡ “thẻ vàng” thành công, mà còn phát triển ngành thủy sản bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế, đáp ứng yêu cầu của thị trường khó tính như EU và bảo đảm quyền lợi chính đáng của ngư dân.

EU là một trong những thị trường xuất khẩu thủy sản quan trọng của Việt Nam, xếp thứ tư về kim ngạch xuất khẩu, đồng thời Việt Nam cũng là nguồn cung thủy sản lớn thứ hai của EU tại châu Á. Hiệp định EVFTA mở ra nhiều cơ hội, giúp doanh nghiệp Việt thâm nhập sâu hơn, đa dạng hóa thị trường và giảm rủi ro thương mại.

Tuy nhiên, EU đặt ra những yêu cầu rất khắt khe về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Đây là những hàng rào kỹ thuật cao, cần thiết để sản phẩm được phép vào thị trường, nhưng đồng thời cũng là thách thức lớn đối với nhiều doanh nghiệp Việt Nam.