Giá lúa cứ tăng cao là nhiều nơi ở ĐBSCL xảy ra gãy liên kết.
Liên kết giữa người dân và doanh nghiệp còn nhiều bất cập
Trồng lúa không phải là thế mạnh của tỉnh Cà Mau nhưng các doanh nghiệp rất quan tâm và cần vùng nguyên liệu này bởi nơi đây đang có diện tích lúa - tôm lên đến gần 40.000ha. Mô hình trồng lúa trên đất nuôi tôm không đạt năng suất cao như các vùng chuyên lúa tại An Giang, Kiên Giang, Ðồng Tháp, nhưng lại có ưu điểm “tự nhiên đã là lúa sạch” vì hạn chế thấp nhất thuốc bảo vệ thực vật để có môi trường tốt nhất nuôi tôm. Cũng vì vậy, gần đây nhiều doanh nghiệp tìm về Cà Mau liên kết, sẵn sàng cung ứng giống, phân thuốc, đến quy trình sản xuất để có lúa chất lượng tốt nhất bao tiêu nhưng việc gãy liên kết cũng rất dễ xảy ra.
Bà Nguyễn Mỹ Á, Trưởng ấp Tabasa 2, xã Tân Phú, huyện Thới Bình, tỉnh Cà Mau, cho biết: “Một số bà con ký hợp đồng với hợp tác xã (HTX), doanh nghiệp làm mô hình liên kết. Ðến thời điểm chuẩn bị thu hoạch là đã đứng ngồi không yên. Năm nay giá lúa tăng cao, “cò lúa” ráo riết đi kiếm nguồn hàng, nhiều bà con thấy vậy bán cho “cò” với giá cao hơn 200 đồng/kg. Nếu như bà con thỏa thuận mà doanh nghiệp không chấp nhận, bà con bán cho “cò” thì còn được; đằng này cứ thấy cao hơn lợi nhuận trước mắt là bỏ liên kết. Doanh nghiệp đến tận nơi hỗ trợ xây dựng mô hình, cung cấp vật tư, giống nhưng có lúa lại bán cho người khác. Kiểu vậy thì nguy cơ sẽ không có doanh nghiệp đến liên kết nữa”.
Vùng canh tác lúa - tôm lớn nhất tỉnh Cà Mau hiện tập trung tại các xã Trí Phải, Trí Lực và Tân Phú của huyện Thới Bình. Mặc dù các địa phương khuyến khích việc liên kết, bao tiêu sản phẩm của mô hình lúa - tôm nhưng vẫn còn tình trạng nông dân “bẻ kèo”, bán lúa cho “cò” ở địa phương với giá cao hơn. Năm nay, trong khi vụ lúa đông xuân ở các tỉnh chuyên canh vùng trên chưa thu hoạch, giá lúa ở Cà Mau lại liên tục tăng, tình trạng gãy liên kết nhiều hơn.
Công ty C.C (tỉnh Ðồng Tháp) ký hợp đồng, đặt cọc 500 triệu đồng để thu mua 1.000 tấn lúa với thương lái ở xã Trí Phải, huyện Thới Bình. Ðến nay, hầu hết diện tích lúa - tôm ở địa phương đã thu hoạch xong nhưng hợp đồng chưa thực hiện được bao nhiêu. Doanh nghiệp gặp khó vì có nguy cơ vỡ hợp đồng với các đối tác. Thương lái ở địa phương cũng đứng ngồi không yên bởi có thể phải bồi thường hợp đồng. Nguyên nhân đến từ việc giá lúa “nhảy múa”, đặc biệt lúa ST - giống lúa được trồng phổ biến thời gian qua, tăng liên tục. Ðầu vụ 9.000 đồng/kg, sau vài ngày lên 10.000 đồng/kg, cuối vụ có nơi hơn 11.000 đồng/kg, chênh lệch gần 4.000 đồng so với năm ngoái. Vì vậy, nhiều người không thực hiện bán lúa theo cam kết.
Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH sản xuất thương mại Phước Thành 4 (tỉnh Vĩnh Long), cho biết liên kết giữa người dân và doanh nghiệp thời gian qua vẫn còn nhiều bất cập. Doanh nghiệp của ông có thời điểm 70% hợp đồng bị gãy. Ðiều này khiến doanh nghiệp khó khăn trong việc giao đơn hàng cho các đối tác. Có nhiều doanh nghiệp không mua được lúa phải chuyển đơn hàng hoặc thậm chí bị phạt vì không giao đúng tiến độ. Còn không thì phải mua với giá cao, mua lại của hàng xáo... Mua như vậy không kiểm soát được chất lượng nguyên liệu, không chắc đảm bảo các tiêu chuẩn, rủi ro rất cao.
Cần cam kết hài hòa lợi ích
Tại ÐBSCL phổ biến hình thức doanh nghiệp chủ động liên kết với HTX, tổ hợp tác để có vùng nguyên liệu lúa ổn định nhằm phục vụ nhu cầu xuất khẩu. Cũng có những doanh nghiệp, đến mùa vụ thì chủ động ký hợp đồng thu mua với thương lái tại địa phương để có số lượng lớn đáp ứng nhu cầu xuất khẩu. Tuy nhiên, việc liên kết này được đánh giá tồn tại bất cập mà chính người trong cuộc là nông dân, doanh nghiệp đều thấy rõ.
Ông Trần Thái Nghiêm, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn TP Cần Thơ, cho biết để sản xuất lúa mang lại hiệu quả, ổn định, địa phương đã khuyến cáo người dân liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp nhằm ổn định đầu ra. “Chúng tôi tập trung nâng cao hiệu quả của hoạt động tổ chức nông dân, các mối liên kết để hình thành mô hình cánh đồng lớn, sản xuất, tiêu thụ chặt chẽ, giúp bà con sản xuất, tiêu thụ, hạn chế rủi ro, đồng thời giúp doanh nghiệp có được vùng nguyên liệu để chủ động xuất khẩu. Tuy nhiên, đâu đó vẫn thấy việc liên kết này chưa thực bền vững. Khi liên kết không được đảm bảo, rõ ràng gây khó khăn rất lớn cho doanh nghiệp trong chủ động nguồn nguyên liệu, nhìn xa hơn còn là thương hiệu và uy tín của họ” - ông Nghiêm nói.
Cùng ở vùng nguyên liệu xã Tân Phú, huyện Thới Bình, cũng có HTX liên kết tốt với nông dân. Mấu chốt của vấn đề là việc thỏa thuận giá trong hợp đồng bao tiêu. Ông Lê Thành Trung, Giám đốc HTX Ðồng Tâm, xã Tân Phú, cho biết tùy theo năm, theo mùa vụ, mà tình trạng “cò” lúa gây ra những khó khăn khác nhau. Có khi ký hợp đồng với giá thấp, đến mùa giá lúa cao hơn thì lại đè giá khiến nông dân thiệt thòi. Cũng có “cò mồi” đến địa phương mua lúa của vài hộ với giá cao hơn giá thị trường, người dân đòi đơn vị bao tiêu tăng giá nhưng doanh nghiệp không thể chấp nhận, rời đi. Sau đó, chính những “cò mồi” quay trở lại ép giá. “Ðể tránh tình trạng này, HTX Ðồng Tâm để gần thu hoạch, mới mời người dân lại thống nhất giá lúa với doanh nghiệp thu mua theo giá thị trường. Như vậy, vừa đảm bảo lợi ích người dân, vừa đảm bảo chữ tín với những doanh nghiệp đầu tư, bao tiêu sản phẩm” - ông Trung chia sẻ kinh nghiệm.
Theo ông Hồ Quang Cua - cha đẻ gạo ST24, ST25, một doanh nghiệp muốn xây dựng được sản phẩm gạo có chất lượng, thương hiệu tốt, chuyện liên kết với nông dân là điều tất yếu và doanh nghiệp của ông đã chú trọng vấn đề này ngay từ khi mới thành lập. Thông qua liên kết, còn giúp xây dựng một quy trình kỹ thuật, đảm bảo năng suất, giúp doanh nghiệp kiểm tra được chất lượng sản phẩm mua về. Hiện đang là giai đoạn thu hoạch lúa đối với hợp đồng sản xuất, tiêu thụ ở các vùng luân canh lúa - tôm. Giá lúa ST25 do tác động thị trường toàn cầu và cuộc thi gạo ngon nhất thế giới cao hơn năm rồi rất nhiều, giá các giống lúa khác cũng liên tục biến động. Việc liên kết với nông dân nếu không uyển chuyển, xử lý kịp thời, doanh nghiệp có thể mất hợp đồng bao tiêu.
Ông Hồ Quang Cua cho biết thực tế, đối với những nông hộ mới hợp tác, chưa có sự gắn bó lâu dài, doanh nghiệp của ông có bị “bẻ kèo”. Riêng đối với nông dân đã hợp tác lâu dài, cùng đàm phán để tìm tiếng nói chung, tỷ lệ thất thoát hợp đồng tiêu thụ ở mức dưới 15%. “Giá lúa buổi sáng 10.000 đồng/kg, trưa 10.500 đồng/kg, chiều lại tăng giá tiếp, thì bà con xáo động tâm tư cũng hiểu được. Quá trình liên kết đã qua, chúng tôi chọn những khu vực nông dân tuân thủ cam kết, tuân thủ cao về kỹ thuật, quy trình sản xuất để hợp tác lâu dài. Ðối với những nông dân liên kết lâu, họ không vội vàng bán thẳng cho những người khác mà cùng bàn bạc với nhà đầu tư, tìm tiếng nói chung. Cốt lõi của vấn đề là làm sao hài hòa lợi ích giữa người dân, doanh nghiệp thì liên kết sẽ được đảm bảo” - ông Cua khẳng định.
In bài viết
